ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ 

Κ. Θ. Λιολιούσης

Εκδόσεις Δίαυλος, 1997, 222 σελίδες

Η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία εμφανίζεται σε ένα αχανές φάσμα συχνοτήτων.  Η περιοχή άνω των 300GHz (ιονίζουσα ακτινοβολία) που περιλαμβάνει το ηλιακό φάσμα και τις ακτίνες χ και γ, έχει μελετηθεί επαρκώς ως προς τις βιολογικές επιδράσεις της.  Είμαστε, πλέον, ενήμεροι για την επικινδυνότητα της υπερβολικής έκθεσης στον ήλιο, των ακτινογραφιών και της ραδιενέργειας.  Οι βιολογικές επιδράσεις, αντίθετα, στατικών πεδίων και ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων κάτω των 300GHz για πολλά χρόνια αγνοήθηκαν εντελώς.  Ο σημερινός άνθρωπος λούζεται από ολοένα αυξανόμενα ποσά ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας αυτών των συχνοτήτων.  Πηγές αυτής της ακτινοβολίας, που ονομάζεται μη-ιονίζουσα, είναι τα τηλεφωνικά καλώδια, οι γραμμές μεταφοράς της ΔΕΗ, οι πομποί ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών, οι κεραίες κινητής τηλεφωνίας, οι δορυφόροι συστημάτων πλοήγησης, οι πομποί ραντάρ, οι φούρνοι μικροκυμάτων, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, τα ηλεκτρικά θερμαντικά σώματα, και γενικά όλες οι ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, οικιακές ή φορητές.  Οι έρευνες για πιθανούς κινδύνους από την μη-ιονίζουσα ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία ήταν περιορισμένες πριν το 1980 (και γίνανε κυρίως από Σοβιετικούς), όμως σήμερα η σχετική βιβλιογραφία είναι εξαιρετικά εμπλουτισμένη και οι ενδείξεις για την επικινδυνότητα αυτής της ακτινοβολίας είναι πλέον πολύ σοβαρές.  Βέβαια, θα χρειαστούν δεκαετίες ακόμα εντατικής έρευνας ώστε να αποκτηθεί επαρκής γνώση των συνεπειών της μη-ιονίζουσας ακτινοβολίας, ανάλογη με εκείνη της ιονίζουσας.

Το βιβλίο ξεκινά με το ιστορικό της χρήσης και των βιολογικών επιδράσεων της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, και στη συνέχεια δίνει πλήρεις ορισμούς για όλα τα ηλεκτρικά και μαγνητικά μεγέθη και τις μονάδες μέτρησής τους.

Κάθε ζωντανός οργανισμός υπόκειται στην επίδραση φυσικών ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων: το στατικό ηλεκτρικό πεδίο μεταξύ ιονόσφαιρας και γης, το ηλεκτρικό πεδίο των καταιγίδων, το στατικό γήινο μαγνητικό πεδίο, την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία του ήλιου (από τις ηλιακές εκλάμψεις και καταιγίδες).

Τα ατμοσφαιρικά ηλεκτρομαγνητικά φαινόμενα παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, επειδή στην ίδια περιοχή συχνοτήτων παράγει φυσικά ηλεκτρομαγνητικά κύματα και ο ανθρώπινος εγκέφαλος (κύματα δ: 0,3-3,5 Hz, κύματα θ: 4-7 Hz, κύματα α: 8-13 Hz, κύματα β: 14-30 Hz).  Είναι συνεπώς αναμενόμενη μια ιδιαίτερη ευαισθησία του εγκεφάλου στις χαμηλές συχνότητες των ατμοσφαιρικών συμβάντων.  Για παράδειγμα προκαλείται (από κάποιες χαμηλές συχνότητες) μείωση της διάθεσης, εξασθένιση του ανοσοποιητικού, μείωση του χρόνου αντίδρασης, μέχρι και δημιουργία όγκων.

Στη σύγχρονη εποχή ο άνθρωπος ζει μέσα σε ένα περιβάλλον επιβαρυμένο και από τεχνητά ηλεκτρομαγνητικά κύματα μεγάλου φάσματος συχνοτήτων.  Στο οικιακό περιβάλλον κυριαρχεί η συχνότητα 50 Ηz του δικτύου της ΔΕΗ.  Επιπρόσθετα υπάρχουν και υψηλότερες συχνότητες, από τους υπολογιστές και τις οικιακές ηλεκτρονικές συσκευές.  Στον εργασιακό χώρο κυριαρχούν εξίσου τα 50 Ηz και οι συχνότητες των υπολογιστών.  Στους εξωτερικούς χώρους κυριαρχούν οι συχνότητες που εκπέμπονται από ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς, σταθμούς κινητής τηλεφωνίας, ραντάρ και δορυφορικών επικοινωνιών, οι οποίες βέβαια επιβαρύνουν σε μικρό βαθμό και τους οικιακούς και εργασιακούς χώρους.

Η Δύση, έως πρόσφατα, θεωρούσε επικίνδυνες μόνο τις θερμικές επιδράσεις της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, δηλαδή εκείνες που οφείλονται σε αύξηση της θερμοκρασίας των ιστών που ακτινοβολούνται.  Οι Σοβιετικοί όμως εδώ και έναν αιώνα περίπου είχαν ανιχνεύσει και τις αθερμικές επιδράσεις (που προκαλούνται μάλιστα με σημαντικά χαμηλότερη ισχύ).  Αυτός είναι και ο λόγος της μεγάλης διαφοράς μεταξύ των ορίων επικινδυνότητας Ανατολής-Δύσης. (σ.σ. οι Αρχές της Δύσης παρότι πλέον γνωρίζουν τις σοβαρές αθερμικές επιδράσεις της ακτινοβολίας, δεν το παραδέχονται επίσημα, καθώς διακυβεύονται σοβαρά οικονομικοπολιτικά συμφέροντα).

Το βιβλίο αναφέρεται σε μελέτες για τις επιπτώσεις της (ιονίζουσας και μη) ακτινοβολίας στο γενικό πληθυσμό, που προκύπτουν από επιδημιολογικές έρευνες, από μελέτη πειραματόζωων, και μελέτες in vitro.

Ένα κεφάλαιο αφιερώνεται στους μηχανισμούς μέσω των οποίων οι ακτινοβολίες επιδρούν στα κύτταρά μας και ειδικά στα εγκεφαλικά.

Αναφέρονται αναλυτικά τα όρια επικινδυνότητας των ακτινοβολιών όλων των συχνοτήτων σε όλες τις χώρες, όπου μερικές φορές παρατηρούνται διαφορές της τάξης του 1000!  Όλοι οι φορείς που θέσπισαν όρια επικινδυνότητας, συμφωνούν πως η περιοχή συχνοτήτων από 1 έως 1000 MHz είναι η πλέον επικίνδυνη.  Κατά ατυχή όμως συγκυρία, σε αυτήν ακριβώς την περιοχή συχνοτήτων λειτουργούν σήμερα η ραδιοφωνία, η τηλεόραση, μέρος της κινητής τηλεφωνίας, τα ασύρματα τηλέφωνα, βιομηχανικός και ιατρικός εξοπλισμός, ενώ και οι υπολογιστές λόγω του μετασχηματιστή υψηλής τάσης τους, εκπέμπουν αρμονικές συχνότητες σε αυτήν την περιοχή.

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου εξετάζεται η επιβάρυνση (από μη ιονίζουσα ακτινοβολία) σε διάφορα περιβάλλοντα της καθημερινής ζωής, και με βάση τις μετρήσεις του συγγραφέα, προτείνονται οι ελάχιστες αποστάσεις ασφαλείας (που βέβαια διαφέρουν από τις «επίσημες»):

Πυλώνες υψηλής τάσης: 200 μέτρα
Μετασχηματιστής ΔΕΗ (συνήθως σε πεζοδρόμιο): 3 μέτρα
Αστικές κεραίες (πομποί) ραδιοφωνίας και τηλεόρασης: μερικές εκατοντάδες μέτρα
Αστικές κεραίες κινητής τηλεφωνίας: 50 μέτρα (στο ύψος της κεραίας)
Ηλεκτρικό ξυπνητήρι πρίζας: 1 μέτρο
Τηλεόραση: 2 μέτρα
Οθόνη υπολογιστή: 0,5 μέτρο
Κινητά τηλέφωνα: ουδέν σχόλιον…

Εξάλλου, πεδία επικίνδυνα στην απόσταση του χρήστη, δημιουργούν οι συσκευές: σεσουάρ μαλλιών, ξυριστική μηχανή, mixer, συμβατικός φούρνος, φούρνος μικροκυμάτων, μάτια κουζίνας, ηλεκτρική σκούπα, ηλεκτρικά τρυπάνια και πριόνια, πορτατίφ με λαμπτήρα φθορίου ή «οικονομίας», φορητοί ασύρματοι (εξαιρετικά υψηλή ακτινοβολία), κεραίες ραδιοταξί(!), κινητά τηλέφωνα.

Το βιβλίο προτείνει και ένα οδηγό αυτοπροστασίας του πολίτη από τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία, που συνοψίζεται ως εξής:

Απόσταση οικίας, σχολείου και φροντιστηρίων τουλάχιστον 200 μέτρα από καλώδια υψηλής τάσης της ΔΕΗ,
Αποφυγή ηλεκτρικής θέρμανσης σπιτιού (με αντιστάσεις),
Αποφυγή ασύρματου τηλεφώνου, μείωση κινητού τηλεφώνου,
Αποφυγή ηλεκτρικής κουβέρτας, ηλεκτρικής οδοντόβουρτσας, ξυριστικής μηχανής, λαμπτήρων φθορίου ή CFL (οικονομίας) σε πορτατίφ, ηλεκτρικού ξυπνητηριού
Μείωση ηλεκτρονικών συσκευών μέσα στα υπνοδωμάτια
Απόσταση από τις οθόνες (τηλεόρασης και υπολογιστή)
Μείωση χρόνου χρήσης ηλεκτρικής σκούπας, σεσουάρ μαλλιών

Τέλος, στο βιβλίο παρέχονται, επίσης, πολλές τεχνικές πληροφορίες και διεθνείς κανονισμοί, μελέτες και αποτελέσματα επιτροπών, ως παραρτήματα, για χρήση από τον επαγγελματία ηλεκτρονικό ή τον μηχανικό τηλεπικοινωνιών.

Η περίληψη είναι από τον  Θέμη Παπαδόπουλο